بی اختیاری ادرار چیست؟
هر مدل نشت و بیرون ریختن ادرار به صورت غیر ارادی بی اختیاری ادرار گفته میشود.که در بین زنان شیوع بیشتری دارد و معمولا به روش های غیر جراحی درمان میشود.
چند نوع بی اختیاری ادرار وجود دارد؟
بی اختیاری استرسی (وابسته به فعالیت):
این نوع بی اختیاری شایعترین نوع در بین زنان به خصوص زنان جوان است.
معنی بی اختیاری استرسی چیست ؟
وقتی فشار داخل شکمی در اثر اتفاقاتی زیاد شود به مثانه فشار آمده و پیشابراه(مجرای ادرار) تحمل نگه داشتن ادرار رو ندارد و نا خودآگاه ادرار سرریز میشود.سرفه،عطسه،خنده و فعالیت هایی مثل پرش و پیاده روی طولانی اتفاقاتی هستند که باعث این نوع بی اختیاری میشوند.
بی اختیاری فوریتی (مثانه بیش فعال):
در خانم های مسن شایعتر است.
خانمی که این بیماری را دارد علاوه بر سرریز شدن ادرار احساس فوریت در ادرار کردن هم دارد.(یعنی حس میکند حتی چند لحظه هم نمی تواند نگه داشتن ادرارش را ندارد.)
بی اختیاری فوریتی چه علائمی دارد؟
- احساس فوریت در ادرار
- شب ادراری(هرشب یکبار یابیشتر برای ادرار کردن از خواب بیدارمیشود.)
- تکرر ادرار(بیشتر از ۸ بار ادرار کردن درطول ۲۴ساعت)
بی اختیاری مخلوط:
وقتی یک خانم هم علایم بی اختیاری استرسی را داشته باشد هم علایم بی اختیاری فوریتی را.این نوع بی اختیاری بیشتر در زنان مسن دیده میشود.
بی اختیاری عملکردی و گذرا:
در خانم های مسن شایعتر است.عواملی مثل کم شدن تحرک درد عضلات و استخوان های بدن و ضعف بینایی در این مورد نقش دارند.با دارو به راحتی قابل درمان است.
به چه علت بی اختیاری گذرا بوجود می آید؟
- گیجی شدید(دستشویی نرفتن)
- عفونت پیشابراه
- واژینیت آتروفیک(در خانم های یائسه بدلیل کم شدن هورمون استروژن)
- مصرف برخی داروها
- اختلالات روانی
- تولید بیش ازحد ادرار(پر شدن مثانه)
- محدودیت در حرکت
- تراکم مدفوع
بی اختیاری خارج پیشابراهی:
دفع ادرار از منافذی بجز مجرای ادرار بی اختیاری خارج پیشابراهی گفته میشود.
علت بوجود آمدن این بی اختیاری چیست؟
مادرزادی:
شیوع کمتری دارد.که در آن حالب به صورت نا بجا اغلب در واژن قرار دارد.معمولا در دوران نوزادی مادر اظهار میکند پوشک نوزاد همیشه خیس است و به این شکل تشخیص داده میشود.
تروما:
تروما یا هر نوع آسیب و ضربه باعث ایجاد فیستول اغلب در بین مثانه و مجرار ادرار میشود.اندازه این فیستول ها اکثرا ۵-۶ سانتی متر است.
علت بوجود آمدن فیستول چیست؟
- اعمال جراحی(جراحی شکمی،واژینال یا سزارین و …)
- بدخیمی
- پرتودرمانی
فیستول ممکن است بعد از برداشتن رحم(هیسترکتومی)بوجودآید که بیشتر در قله واژن به طول ۱-۲ سانتی متراست.اگر خانمی۱۰-۱۴ روز بعد از عمل جراحی هیسترکتومی احساس خیس شدگی لباس زیر داشته باشد باید از لحاظ فیستول بررسی شود.
در زایمان سزارین کلاسیک(برش عمودی) فیستول مثانه ای رحمی در حال افزایش است.
افرادی که از دستشویی رفتن تنبلی میکنند و به هر دلیلی از ادرار کردن فراری هستند و حجم زیادی از ادرار را در مثانه جمع میکنند می توانند بی اختیاری داشته باشند.
چه عواملی خطر ابتلا به بی اختیاری ادرار را افزایش میدهد؟
- بالا رفتن سن
- بارداری و زایمان(بخصوص در دوره جوانی)
- چاقی(زیاد شدن فشار به مثانه)
- اختلال مثانه(مثل سیتوسل و یورتروسل و..)
- مصرف بعضی داروها
- دیابت(پرنوشی و تکرر ادرار)
- سکته مغزی و آسیب های نخاعی(عدم نگه داشتن ادرار)
عواملی مثل هیسترکتومی،یبوست،استرس،استعمال دخانیات و عوامل ژنتیکی هنوز به صورت علمی ثابت نشده است.
شب ادراری چیست؟
وقتی در طی خواب شبانه دفعات زیادی احساس دفع ادرار وجود داشته باشد شب ادراری گفته می شود.
برای مشخص شدن حجم شبانه ادرار را با جدول مثانه(bladder chart) بررسی میشود .
در این جدول حجم کلی ادرار دفع شده از زمان رفتن به بستر تا زمان بیدار شدن از خواب در نظر گرفته میشود.یعنی فرد قبل از خواب ادرار خود را تخلیه کند و بعد از آن حجم ادرار اندازه گیری میشود.
حال که در قسمت ابتدایی مقاله با بی اختیاری ادرار آشنا شدیم در زیر هم در مورد تکنیک های تشخیص بی اختیاری ادرار و راه های درمان غیردارویی آن توضیحاتی دادیم.
تشخیص بی اختیاری ادرار در زنان
چگونه بی اختیاری ادرار تشخیص داده میشود؟
- ابتدا باید مریض از لحاظ عصبی(حس ناحیه تناسلی و رفلکس پاتلا)معاینه شود.
- از لحاظ وجود توده در شکم و ورم در پاها و مشکلات قلبی عروقی بررسی میشود.
- از لحاظ راه رفتن و تحرک داشتن چک شود.
- در آخراز لحاظ واژینال(پرولاپس و تست تحرک مجرای ادرارQ-TIP) معاینه میشود.
- مصرف برخی داروها میتواند باعث بی اختیاری ادرار شود.
یادداشت دفع روزانه ادرار:در این روش باید یک جدول کشیده شود و درآن حجم ادرار دفع شده و مقدار مایعات مصرف شده ثبت شود تا مقدار ادرار در عرض ۲۴ ساعت و تعداد دفع شبانه و حجم متوسط ادرار دفع شده و ظرفیت مثانه(بیشترین حجم ادرار دفع شده)به دست بیاید.
آزمایش آنالیزادرار(U/A):این آزمایش وجود باکتری در ادرار و همینطور وجود خون در ادرار و… را مشخص میکند.
در صورت وجود عفونت بیمار باید درمان شود و دوباره آزمایش ادرار بدهد.
حجم باقیمانده ادرار بعداز دفع (PVR):
وقتی فرد دستشویی میرود بعد از ۱۰ دقیقه از طریق سوند گذاشتن و یا سونوگرافی مقدار ادراری که از مثانه خالی نشده را اندازه میگیرند.اگر حجم باقیمانده ادرار زیاد باشد باعث عفونت ادرار و کاهش عملکرد مثانه میشود.
حجم کمتر از ۵۰ میلی لیتر طبیعی و حجم بیشتر از ۲۰۰ میلی لیتر غیرطبیعی است.
تست استرس سرفه:
برای انجام این تست مثانه باید پر باشد و فرد سرفه کند اگر هنگام سرفه ادرار خارج شود نشان دهنده بی اختیاری استرسی است.
(این تست در حالت خوابیده و نشسته قابل انجام است.)
پد تست:
این تست دو شکل دارد:یک ساعته ۲۴ ساعته.
برای این تست در حالیکه مثانه فرد پر است یک نوار بهداشتی در لباس زیر خود قرار داده و بعداز آن نوار بهداشتی را وزن کند.اگر یک ساعت بعد بیش از ۱ گرم به پد اضافه شود و یا ۲۴ ساعت بعد وزن نواربهداشتی بیش از ۴ گرم اضافه شود یعنی فرد بی اختیاری ادرار دارد.
تست یورودینامیک:
این تست عملکرد دستگاه تناسلی تحتانی را بررسی میکند.
۱-یوروفلومتری:
دراین تست سرعت خروج ادرار در ثانیه را بدست می آورند.و حجم ادرار دفع شده اندازه گیری میکنند.اگر بیمار قابل اطمینان باشد به او یک کرنومتر و یک لیوان آزمایشگاه داده میشود تا مدت زمان ادرار کردن را اندازه بگیرد.در غیر اینصورت یک وسیله الکترونیکی وجود دارد که با ادرار کردن در آن به صورت الکترونیکی بدست می آید.
وقتی حجم ادرار بیشتر باشد طبیعتا مدت زمان ادرار،سرعت جریان ادرار،سرعت جریان حداکثر و زمان رسیدن به جریان حداکثر بیشتر می شود.
۲-سیستومتری:
در این تست با دو کاتتر(چند مجرایی) یا یک کاتتر(ساده یا تک مجرایی) عملکرد مثانه و پیشابراه(مجرای ادرار)هنگام پر بودن مثانه اندازه میگیرند.
در طی این تست مثانه با ۵۰-۱۰۰ میلی لیتر آب یا گاز پر میشود.سپس توانایی مثانه برای نگهداشتن و بیرون راندن آب یا گاز اندازه گیری میشود.
- در نوع تک مجرایی کاتتر در مثانه قرار داده میشود و وقتی مثانه پر شد فشاری که روی مثانه است اندازه گیری میشود.
- در نوع چند مجرایی یک کاتتر درون مثانه و یک کاتتر درون واژن جای گذاری میشود.در این تست فشاری که از طرف شکم روی مثانه وارد میشود(یعنی فشار پر بودن مثانه را حساب نمیکنند) اندازه گرفته میشود.
در همه خانم هایی که برای جراحی بی اختیاری ادرار کاندید هستند باید این تست انجام شود.بهتر است این تست در حالت ایستاده انجام شود ولی خوابیده و نشسته هم امکان پذیراست.
تست یورودینامیک چه آمادگی نیاز دارند؟
برای انجام این تست باید شب قبل شام سبک مصرف شود و قبل از آزمایش حتما صبحانه خورده شود.
فرد باید آزمایش آنالیز ادرار خود را به همراه داشته باشد.(عفونت ادرار نداشته باشد)
تست های عملکردی پیشابراه:
۱-پروفیلومتری فشار پیشابراه:
دراین تست با قرار دادن یک کاتتر در مثانه و سپس کشیدن آن از مثانه به پیشابراه ،بسته شدن پیشابراه در اثر اختلاف فشار داخل پیشابراه با فشار مثانه را میسنجد.این تست با مثانه پر در حالت نشسته کامل یا ایستاده انجام میشود. در حالت عادی فشار پیشابراه بیشتر از فشار مثانه است.در خانم هایی که بی اختیاری استرسی دارند فشار پیشابراه بالاتر از حد نرمال است.
۲- فشار نقطه پیشابراه:
در این تست کمترین فشاری که باعث بی اختیاری ادرار میشود(حین زور زدن یا سرفه کردن)را اندازه میگیرند.این تست وقتی انجام میشود که حجم ادرار در مثانه ۲۰۰-۳۰۰ میلی لیتر باشد(این تست برای تشخیص نقص مادرزادی کاربرد دارد.)
سیستوسکوپی:
در این تست با دوربین از مجرای ادرار وارد میشوند و مثانه و گردن مثانه و وجود هرگونه توده و.. در مثانه دیده میشود.اگر گردن مثانه باز باشد نشانه ضعف در عملکرد پیشابراه است.
تست های نورولوژیک:
این تست در همه خانم هایی که بی اختیاری ادرار دارند ضروری نیست و سلامت عضلات کف لگن را میسنجد.
درمان غیر جراحی بی اختیاری ادرار چیست؟
تغییر شیوه زندگی:کم شدن وزن-جلوگیری از وارد شدن فشار روی مثانه با تغییر وضعیت بدن مثلا روی هم انداختن پاها-استفاده کم کافئین-عدم استفاده از سیگار
درمان فیزیکی:انجام ورزش کگل که باعث تقویت عضلات کف لگن میشود.(۳-۴ بار در هفته و هربار هم ۸-۱۰ بار انقباض مداوم که ۳ بار در روز تکرار شود.)
درمان رفتاری:در این روش به فرد آموزش داده میشود از وقتی که از خواب بیدار شد دستشویی برود و بعد از آن مثلا هر یک ساعت به دستشویی برود ولی اگر زودتر از آن احساس فوریت در ادرار داشته باشد حواس خود را پرت کند(با حل جدول یا مطالعه کتاب یا تنفس عمیق و..)در پایان هفته مدت زمان فاصله ادرار کردن زیاد شود تا اینکه در عرض ۶ هفته فاصله ادرار کردن به هر ۲-۳ ساعت برسد.
پساری و اینسرت ها:
پساری وسیله ای که برای جلوگیری از ریزش ادرار در واژن قرار میگیرد.(مقاله پساری پیست را مطالعه فرمایید.)
اینسرت یک وسیله استریل که در پیشابراه قرار داده میشود و در زمان دفع ادرار باید در آورده شود و یک اینسرت جدید جایگزین شود.
اینسرت در چه کسانی استفاده میشود؟
در خانم هایی که بی اختیاری استرسی دارند و مدام مبتلا به عفونت ادراری نمیشوند کاربرد دارد.